Η μετοχή στα αρχαία ελληνικά

Η μετοχή στα αρχαία ελληνικά

Η μετοχή είναι ρηματικό επίθετο. Η ρηματική φύση της μετοχής φαίνεται εκ του ότι έχει:

Α. χρόνους: ενεστώτας, μέλλοντας, αόριστος, παρακείμενος

Β. διάθεση: ενεργητική, μέση, παθητική, ουδέτερη

Γ. δέχεται υποκείμενο, αντικείμενο και όλα τα άλλα συμπληρώματα του ρήματος

Δ. δέχεται το δυνητικό αν

Η επιθετική φύση της μετοχής φαίνεται εκ του ότι έχει:

Α. γένη: αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο

Β. πτώσεις: ονομαστική, γενική, δοτική, αιτιατική

Γ. χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό π.χ. ο λέγων = ο ρητωρ

Δ. χρησιμοποιείται ως επίθετο π.χ. πράγματα αγνοούμενα

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1.       Η μετοχή συμφωνεί με το υποκείμενο της σε γένος, αριθμό και πτώση, π.χ. ο ομιλων στρατηγός, προαποθανόντος του ανδρός

2.       Δέχεται άρνηση ου ή ουκ. Μόνο όταν εκφράζει υπόθεση ή βρίσκεται σε πρόταση επιθυμίας η άρνηση είναι μη. Π.χ. ο ουκ αγανακτων = εκείνος που δεν /ο οποίος δεν αγανακτεί, ο μη αγανακτών = ο οποίος τυχόν δεν αγανακτεί.

3.       Η μετοχή ανάλογα με τον όρο που προσδιορίζει διαιρείται σε τρία βασικά είδη:

Α. επιθετική, προσδιορίζει κυρίως ουσιαστικό

Β. κατηγορηματική, εξαρτάται από ρήμα ή ρηματικό τύπο

Γ. επιρρηματική, προσδιορίζει ως επιρρηματικός προσδιορισμός ένα ρήμα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Α. ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ

Προσδιορίζει ένα ουσιαστικό ή αντωνυμία και ισοδυναμεί με αναφορική πρόταση. Μεταφράζεται με ο οποίος/α/ο + οριστική ρήματος

Παραδείγματα

ο λάμπων ηλιος	ο ηλιος, ος λάμπει
τα παρόντα πράγματα	τα πράγματα τα οποία παρεισιν
ο αρχων, οι άρχοντες	οι οποίοι άρχουν
ο λέγων	ο ρήτωρ
ο διώκων	ο κατήγορος
ο φεύγων	ο εξόριστος
ο νικων	ο νικητής
ο κλέπτων	ο κλέπτης
οι έχοντες	οι πλούσιοι
οι προσήκοντες	οι συγγενείς
οι θανόντες	οι νεκροί
η ειμαρμένη, η πεπρωμένη	η μοίρα
το παρελθόν, το παρον, το μελλον
το συμφέρον, το δεον, το πρέπον
το δοκούν	η δόξα, η γνώμη

Β. ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ

Η κατηγορηματική μετοχή αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος και συντάσσεται με τα ρήματα:

1.       Ειμί , γίγνομαι, υπάρχω

2.       Τυγχάνω, λανθάνω, φαίνομαι, φανερός ειμί, δήλος ειμί, οίχομαι, φθάνω, διάγω, διαγίγνομαι, διατελώ

3.       Ρήματα ψυχικού πάθους : χαίρω, ηδομαι, βαρέως ή χαλεπώς φέρω, αγανακτώ, άχθομαι, οργίζομαι, λυπουμαι, λυπω, αλγω, αγαπω, αισχυνομαι, ματαμελομαι

4.       Ευεργεσίας, αδικοπραγίας, νίκης, ήττας: ευ / καλώς ποιω, κακώς ποιω, αδικώ, χαρίζομαι, νικώ, κρατω, ηττώμαι, λείπομαι

5.       Έναρξης, λήξης, ανοχής, καρτερίας, κάματου: άρχομαι, άρχω, υπάρχω, παύομαι, λήγω, διαλείπω, απολείπω, επιλείπω, ανέχομαι, υπομένω, καρτερώ, απαγορεύω, κάμνω

6.       Αίσθησης, γνώσης, μάθησης, μνήμης: αισθάνομαι, ακούω, πυνθάνομαι, ορω, περιορώ, αδιαφορώ, οιδα, επίσταμαι, γιγνώσκω, μανθανω, ευρισκω, καταλαμβάνω, αλίσκομαι, μέμνημαι, ενθυμούμαι, επιλανθάνομαι

7.       Δείξεως, αγγελίας, ελέγχου: δείκνυμι, δηλω, αποφαίνω, παρέχω, αγγέλω, ελέγχω, εξελέγχω.

Μεταφράζεται συνήθως με ότι / να + ρήμα.

Παραδείγματα:

Πατρικός φίλος ημιν τυγχάνεις ων = συμβαίνει να είσαι πατρικός μας φίλος

Λανθάνω κλέπτων = κλέβω στα κρυφά

Εχαιρεν ακουων ταυτα= χαιρόταν να ακούει αυτά

Αρξομαι από της ιατρικης λεγων= θα αρχίσω να μιλώ από την ιατρική

Ημεις αδυνατοι ορωμεν οντες = εμεις βλέπουμε ότι είμαστε αδύνατοι

Γ. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ

1. αιτιολογική μετοχή: δηλώνει αιτία, μεταφράζεται με το γιατί / επειδή + ρήμα

2. χρονική: δηλώνει χρονική στιγμή (προτερόχρονο, σύγχρονο). Τίθεται σε κάθε χρόνο εκτός από μέλλοντα. Μεταφράζεται αφού/μετά/έπειτα /όταν + ρήμα

3. τελική μετοχή: τίθεται σε μέλλοντα και δηλώνει τον σκοπό. Μεταφράζεται με το για να + ρήμα

4. εναντιωματική μετοχή: δηλώνει εναντίωση, μεταφράζεται με το αν και + ρήμα

5. υποθετική μετοχή: αποτελέι υπόθεση λανθάνοντος υποθετικού λόγου. Μεταφράζεται με το αν + ρήμα

6. τροπική μετοχή: δηλώνει τρόπο και μεταφράζεται με μετοχή όπως στα νέα ελληνικά, χωρίς να + ρήμα

Παραδείγματα

Τρόπαιον έστησαν ως νενικηκότες= έστησαν τρόπαιο επειδή νίκησαν (αιτιολογική)

Δειπνήσαντες δε απελαυνετε = αφού δειπνήσετε, φύγετε (χρονική)

Οι Αθηναιοι παρεσκευάζοντο ως πολεμήσοντες = οι Αθηναίοι προετοιμάζονταν για να πολεμήσουν (τελική)

Έλληνες οντες κατά της Ελλάδος μάχονται = αν και είναι Έλληνες μάχονται εναντίον της Ελλάδας (εναντιωματική)

Ταυτα έχων απαντα έχω = αν έχω αυτά έχω τα πάντα (υποθετική)

Εισι τινες οι ληζομενοι ζωσι = υπάρχου κάποιοι οι οποίοι ζουν ληστρικά (τροπική)

Κυρος ανεβη επι το όρος ουδενος κωλύοντος = ο Κύρος ανέβηκε στο όρος χωρίς να τον εμποδίσει κανείς ( τροπική)

Προσοχή στη ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ

Το υποκείμενο της μετοχής ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΡΟΣ της πρότασης παρά μόνο υποκείμενο της μετοχής

Π.χ. ταυτα επράχθη Κόνωνος στρατηγούντος = αυτά επράχθησαν όταν ήταν στρατηγός ο Κόνων (υποκείμενο μετοχής = Κόνωνος)

Αν το υποκείμενο της μετοχής είναι όρος της πρότασης, έχει δηλαδή και άλλη συντακτική θέση τότε η μετοχή ονομάζεται ΣΥΝΗΜΜΕΝΗ

Π.χ. Κυρος συλλέξας στράτευμα επολιόρκει Μίλητον = ο Κύρος αφού συγκέντρωσε στράτευμα πολιόρκησε τη Μίλητο (υποκείμενο μετοχής = ο Κύρος και υποκείμενο ρήματος = επολιόρκει => ο Κύρος

παιδεύ-ων παιδεύ-οντος	παιδεύ-σ-ων παιδεύ-σ-οντος
παιδεύ-ουσα παιδευ-ούσης	παιδεύ-σ-ουσα παιδευ-σ-ούσης
παιδεῦ-ον παιδεύ-οντος	παιδεῦ-σ-ον παιδεύ-σ-οντος
παιδεύ-σ- ας παιδεύ-σ-αντος	πε-παιδευ-κ-ώς πε-παιδευ-κ-ότος
παιδεύ-σ-ασα παιδευ-σ-άσης	πε-παιδευ-κ-υῖα πε-παιδευ-κ-υίας
παιδεῦ-σ- αν παιδεύ-σ-αντος	πε-παιδευ-κ-ός πε-παιδευ-κ-ότος
παιδευ-ό-μενος	παιδευ σ ό μενος
παιδευ-ο-μένη	παιδευ σ ο μένη
παιδευ-ό- μενον	παιδευ σ ό μενον
παιδευ-σ-ά-μενος	πε-παιδευ-μένος
παιδευ-σ-α-μένη	πε-παιδευ-μένη
παίδευ-σ-ά-μενον	πε-παιδευ-μένον

 πηγές: το συντακτικό Μ.Ι.ΜΠΑΧΑΡΑΚΗ και το www.gottwein.de