Ενότητα 3η α 109-173 Οδύσσεια

Ιλιάδα σε κόμικς

Η Ιλιάδα κόμικς από το Πειραματικό Γυμνάσιο Κρήτης

Τα παιδιά του Πειραματικού Γυμνασίου έχουν μεταφέρει την πρώτη ραψωδία της Ιλιάδας  σε κόμικς με τη βοήθεια της ιστοσελίδας www.toondoo.com.

Με αυτή την προσπάθεια συνδυάζεται το κείμενο του ομηρικού έπους με τις ζωγραφιές των μαθητών και ζωντανεύει η δράση της Ιλιάδας. Δείτε το αποτέλεσμα της δουλειάς τους εδώ 

Η Ασπίδα του Αχιλλέα Ιλιάδα

Παρακολουθήστε ένα βίντεο με θέμα την ασπίδα του Αχιλλέα. Πρόκειται για μια δημιουργία του Πειραματικού Γυμνασίου του πανεπιστημίου Κρήτης.

Οι μαθητές με βάση το ομηρικό κείμενο κατασκεύασαν το παρακάτω βίντεο.

Ο Πολιτισμός των επών

Ο Πολιτισμός των επών


Ο πολιτισμός τον οποίο περιγράφουν τα ομηρικά έπη είναι κυρίως ο μυκηναϊκός (12ος αι. π.Χ.),με στοιχεία μεταγενέστερα έως την εποχή του ποιητή. Τα παλάτια (δώματα -μέγαρα), πλούσια και μεγάλα, όπου ζουν οι ήρωες, είναι όμοια με αυτά που ανακαλύφθηκαν στις αρχαιολογικές ανασκαφές στα διάφορα μέρη της Ελλάδας (Μυκήνες Τίρυνθα, Πύλο, Κνωσό, Φαιστό κ.α.) και στην Τροία. Πρόκειται κυρίως για πολιτισμό συνδεδεμένο με τον πολιτικό και κοινωνικό κόσμο του μακρινού παρελθόντος, έτσι όπως έφτασε έως την  εποχή του ποιητή (8ος αι. π.Χ.).


Στα έπη αντικατοπτρίζεται η παραδοσιακή εικόνα του κόσμου των ανθρώπων των γεωμετρικών χρόνων (11ος - 8ος αι. π.Χ.) και των αριστοκρατικών ιδεωδών των ηρώων του παρελθόντος (ηρωικές περιπέτειες και αγώνες), αλλά ταυτόχρονα δίνεται και ο ραγδαίος μετασχηματισμός της εικόνας αυτής που προηγήθηκε του αποικισμού και της ακμής του εμπορίου στα μετέπειτα χρόνια.


Ο κόσμος αυτός προβάλλεται σε δύο φάσεις: σε καιρό πολέμου, στην Ιλιάδα, και σε καιρό ειρήνης, στην Οδύσσεια. Η αντίληψη για την ανθρώπινη ζωή αναδύεται μέσα και από τους δύο κόσμους. Σημαντικό συστατικό στοιχείο του κόσμου των επών είναι η κοινωνία των ολύμπιων θεών, ενωμένη με χαλαρό σύνδεσμο κάτω από την κυριαρχία του Δία. Η προσέγγιση ανθρώπων και θεών γίνεται με τρόπο εντυπωσιακό.  




Θρησκεία -Ηθική


Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου και οι άλλες υποδεέστερες θεότητες αποτελούν το θρησκευτικό κύκλο των ομηρικών επών. Ζουν ευτυχισμένοι στον Όλυμπο ή απλούστερα στον ουρανό, είναι αθάνατοι, ωραιότεροι και πολύ ισχυρότεροι από τους ανθρώπους. Έχουν σώμα με θείο αίμα που ονομάζεται ἰχώρ (ὁ), τρέφονται με ἀμβροσία (=αθανασία) και πίνουν νέκταρ (=οίνο ερυθρό).


Η λατρεία των θεών γίνεται στους ναούς και εκδηλώνεται με θυσίες και προσφορές: σπονδές ( < σπένδω =χύνω οίνο) για τους θεούς και χοές ( < χέω) για τους νεκρούς και τις χθόνιες θεότητες. Αναφέρονται επίσης αγάλματα θεών, βωμοί και ιεροί χώροι. Οι θυσίες αποτελούν σταθερό στοιχείο της ευσέβειας. Μεγαλύτερες ήταν οι ἑκατόμβες ( =θυσία εκατό βοδιών), που δήλωναν περισσότερο την πανηγυρική επίσημη θυσία.


Οι ιερείς και οι μάντεις είναι αξιοσέβαστα πρόσωπα, που προβλέπουν τη θέληση των θεών από το πέταγμα των πουλιών ( οἰωνὸς =πτηνό - οἰωνοπόλοι, οἰωνοσκόποι), τις συναντήσεις προσώπων και τα όνειρα ( = ὀνειροπόλοι, ὀνειροσκόποι). Έτσι, για παράδειγμα, ο Θεστορίδης Κάλχας για τους Έλληνες και ο Πριαμίδης Έλενος για τους Τρώες ήταν περίφημοι μάντεις στον Τρωικό πόλεμο.


Οι αγγελιαφόροι και οι κήρυκες (Διὸς ἄγγελοι) είναι, επίσης, ιερά πρόσωπα, προστατευόμενα από το Δία, και με το σύμβολο του αξιώματός τους (σκῆπτρον) μπορούν να πηγαινοέρχονται ελεύθερα στα αντίπαλα στρατόπεδα.


Ο ομηρικός άνθρωπος πιστεύει στην ύπαρξη της ψυχής, στο μεταθανάτιο αποχωρισμό της από το σώμα, καθώς και στην εγκατάστασή της στον Άδη. Οι σκιές των νεκρών (εἴδωλα καμόντων) περιφέρονται άσαρκες στον Κάτω κόσμο, τιμωρούνται στον σκοτεινό Τάρταρο ή ανταμείβονται στα Ἠλύσια πεδία (άλλη ονομασία: Μακάρων νήσοι =ευλογημένα νησιά), ανάλογα με τις πράξεις τους.




Οι θεοί στο έπος




Η παντοδυναμία των θεών είναι εμφανής, αλλά και αυτοί, όπως και οι άνθρωποι, έχουν πάθη και ελαττώματα, που τους φέρνουν συχνά σε επαφή με τους ανθρώπους: άλλοτε με τη δική τους θεϊκή μορφή και άλλοτε με ανθρώπινη (ανθρωπομορφισμός). Η επαφή αυτή είναι φιλική και οικεία, ενίοτε όμως γίνεται εχθρική και σκληρή. Στην Ιλιάδα οι θεοί στους οποίους πιστεύουν και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές είναι οι ίδιοι, αλλά οι προσωπικές τους συμπάθειες διαφορετικές. Άλλοι υποστηρίζουν ολόψυχα τους Αχαιούς (΄Ηρα, Αθηνά, Ποσειδώνας) και άλλοι είναι με το μέρος των Τρώων (Απόλλωνας, Αφροδίτη).   




Οι θεοί μεταμορφώνονται ελεύθερα και μεταμορφώνουν επίσης τους ανθρώπους, κατά βούληση. Μπορούν να θεραπεύουν και να ανανεώνουν, να αποκοιμίζουν και να αφυπνίζουν, να καταστρέφουν και να διασώζουν. Αναμειγνύονται, με τρόπο υπερφυσικό, στην ανθρώπινη δράση, παίρνουν μέρος στην μάχη (θεομαχία) και έτσι το έπος κινείται σ' ένα διπλό επίπεδο, με την εναλλαγή σκηνών μεταξύ ανθρώπων και θεών.


 Δίας


Κάθε θεός έχει τη δική του προσωπικότητα, η υπεροχή όμως του Δία (ὁ Ζεύς, τοῦ Διὸς), είναι αναμφισβήτητη. Κύριος όλων είναι ο υπέρτατος κυβερνήτης, πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε. Θεός του ουρανού και αίτιος των φυσικών φαινομένων (νεφεληγερέτα = αυτός που συναθροίζει τα νέφη - κελαινεφής = μαυροσύννεφος - τερπικέραυνος = αυτός που αγαπάει τον κεραυνό), είναι προστάτης των αρχόντων και των βασιλέων, συγκαλεί και διαλύει τις συνελεύσεις των θεών και των ανθρώπων. Επιστατεί στην τήρηση των όρκων, προστατεύει τους φιλοξενούμενους και τους ικέτες (Ξένιος ή Ξείνιος, Ἱκετήσιος), στέλνει τα καλά και τα κακά σημάδια (οἰωνοί) στους ανθρώπους και φροντίζει για τη διακυβέρνηση και την απονομή της δικαιοσύνης.




Ποσειδώνας


Δεύτερος μεγάλος και δυνατός θεός είναι ο Ποσειδώνας (Ποσειδών, -ῶνος), γιος του Κρόνου και της Ρέας, αδελφός του Δία και σύζυγος της Αμφιτρίτης. Θεός της θάλασσας και όλων των υδάτων, σείει (ἐνοσίχθων) και κρατάει τη γη (γαιήοχος). Όπλο και σύμβολό του είναι η τρίαινα. Κυριαρχεί ιδιαίτερα στην Οδύσσεια και προκαλεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα ως ένα σημείο.




Άδης


Ο τρίτος Κρονίδης, ο Άδης (Πλούτων) ορίζει το βασίλειο του Κάτω Κόσμου και είναι ο βασιλιάς των νεκρών.




Λοιποί θεοί


Καθοριστικό ρόλο παίζουν επίσης η Ήρα, αδελφή και γυναίκα του Δία, πρώτη από τις θεές, τα παιδιά της Λητώς, ο Απόλλωνας και η Άρτεμη, η Παλλάδα Αθηνά, κόρη του Δία, ο Άρης, πολεμικός θεός, ο Ερμής, αγγελιαφόρος των θεών, η Αφροδίτη, η πιο όμορφη από τις θεές, και ο χωλός (=κουτσός) σύζυγος της Αφροδίτης Ήφαιστος, η πιο συμπαθητική θεϊκή μορφή.



Αντιλήψεις για το θείο


Η θεία δικαιοσύνη υπάρχει μόνο στο μέτρο όπου ο κυρίαρχος Δίας ενεργεί ως διαιτητής μεταξύ των θεών, εμποδίζοντας την υπερβολική αυθαιρεσία και αδικία. Πέρα όμως από τους θεούς προβάλλει η πίστη σε μιαν απρόσμενη μοίρα, σκοτεινή και ακαθόριστη, που καθορίζει το πεπρωμένο κάθε ανθρώπου στη διάρκεια της ζωής του, θεά ισχυρή (Μοῖρα, Αἶσα >  αἴσιος, αἰσυμνήτης =κυβερνήτης), στη θέληση της οποίας δεν αντιστέκεται ούτε ο ίδιος ο Δίας. Αυτός που παίρνει άδικα κάτι, πάνω απ' ό, τι πρέπει και του αναλογεί (ὑπὲρ μόρον, ὑπὲρ αἶσαν), τιμωρείται. Οι θεοί λοιπόν και η μοίρα κυβερνούν την τύχη των ανθρώπων.

Λογοτεχνική έκφραση Ομηρικών επών

Τεχνική 


Στα ομηρικά έπη υπάρχει αξιοθαύμαστη τεχνική. Ο ποιητής οργανώνει με τέχνη τα μέρη ενός θέματος, ώστε να προκαλεί το ενδιαφέρον του ακροατή με τη συνεχή εξέλιξη, την εναλλαγή, την ποικιλία, τη συμμετρία και την αντίθεση. Παράλληλα, χρησιμοποιεί όλα τα εκφραστικά μέσα: εικόνες, ρεαλιστικές περιγραφές τοπίου, παρομοιώσεις, μεταφορές, συμβολισμούς, ερωταποκρίσεις, διάλογο και μονόλογο, κυκλική σύνθεση κ.α.


Τεχνικοί τρόποι


Οι τεχνικοί τρόποι που χρησιμοποιεί ο ποιητής για την επίτευξη των στόχων του αποτελούν γνωρίσματα της προφορικής ποίησης και είναι:


α. Προοικονομία: όταν δηλαδή προετοιμάζονται οι σκηνές που θα ακολουθήσουν και προειδοποιείται ο ακροατής για αυτά που θα γίνουν.


β. Επιβράδυνση: όταν ο ποιητής παρεμβάλλει κάποια διήγηση, σε καίρια σημεία των επών, αποσπώντας έτσι την προσοχή του ακροατή από το κύριο θέμα και αυξάνοντας την ένταση και την αγωνία του.


γ. Παρομοίωση: (περισσότερες από 200 φορές συνολικά και στα δύο έπη), όταν συγκρίνεται ή παραβάλλεται ένα πρόσωπο ή πράγμα με κάτι άλλο. Ο ποιητής αντλεί το υλικό του από την πλούσια φύση και την κοινωνική ζωή, εκφράζοντας έτσι την αγάπη του και για τα δύο. Η λειτουργικότητα της παρομοίωσης είναι πολλαπλή: στολίζει και ενισχύει τη διήγηση, διασπώντας τη μονοτονία, ανακόπτει πρόσκαιρα τη δράση και ενδυναμώνει κατάλληλα την ψυχική διάθεση των ακροατών με τους συναισθηματικούς τόνους που τη διατρέχουν. Παράλληλα η ειρηνική ζωή είναι παρούσα στην ατμόσφαιρα του πολέμου.


δ. Ειρωνία: όταν τα πρόσωπα του έργου αγνοούν την αλήθεια, που τη γνωρίζει ο αναγνώστης/ακροατής. Ο ομιλητής, π.χ. ο Οδυσσέας κλαίει (ν 200), γιατί πιστεύει ότι οι Φαίακες δεν τον αποβίβασαν στην Ιθάκη.


ε. Η συχνή επανάληψη ορισμένων τυπικών στίχων ή τυπικών λέξεων (τεχνική των λογοτύπων), που πλαισιώνουν τους λόγους, συνοδεύουν το όνομα των ηρώων και παρέχουν στην αφήγηση χαρακτήρα επίσημο. Η επανάληψη έχει μεγάλη σημασία τόσο για την απομνημόνευση όσο και ως τεκμήριο ενσωμάτωσης λαϊκών ποιητικών τύπων.    


στ. Η σταθερή χρήση κάποιων κοσμητικών επιθέτων που συνοδεύουν ένα όνομα θεού, ήρωα αλλά και ομάδα προσώπων, π.χ. "Αθηνά γαλανόφθαλμη"(γλαυκῶπις), "Τηλέμαχος φρόνιμος"(πεπνυμένος), "Αχαιοί μεγαλόψυχοι"(μεγάθυμοι). Τα επίθετα αυτά έκφραση της πλαστικότητας της ελληνικής γλώσσας, είναι κατά κανόνα σύνθετα και εντυπωσιάζουν με την έκταση και την αξία του νοήματός τους. Η ποικιλία των επιθέτων καθιστά ανάγλυφες τις διαφορές ανάμεσα στα πρόσωπα. 




Η εναλλαγή στην έκφραση και η ποικιλία στην τεχνική χαρακτηρίζουν την τέχνη του Ομήρου και εικονογραφούν την ιδιαιτερότητα του ομηρικού ύφους, που συνδυάζει την προφορική λαϊκή παράδοση και την πρωτοτυπία της ατομικής ποιητικής δημιουργίας. 

Ιλιάδα Ραψωδία Α στίχοι 1-53 σύμβολα

ΣΥΜΒΟΛΑ

• Χρύσης: ικέτης, ιερέας, πατέρας, ενδιαφέρεται να πάρει την κόρη του πίσω, με κάθε τίμημα, τηρεί πιστά τους θρησκευτικούς, ηθικούς και κοινωνικούς κανόνες. Αυτό φαίνεται από την τυπική μορφή που έχει ο λόγος του – ικεσία- προς τους Αχαιούς και από την προσευχή του προς τον Απόλλωνα. Μολονότι φαινομενικά ταπεινώνεται από τον Αγαμέμνονα κρατάει στο ακέραιο την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του αφού οι θεοί ικανοποιούν το δίκαιο αίτημα του.
• Αγαμέμνονας: ηγεμόνας, βασιλιάς στο απόγειο της δύναμής του, σκληρός και άκαρδος όμως καθώς αγνοεί την προειδοποίηση του Χρύση και τελικά τιμωρούνται άδικα οι υπήκοοί του. Συμβολίζει το δίκαιο του ισχυρού, που επιβάλλει πάντα με τη βία, σωματική, ψυχολογική, τη θέληση του. Η υπεροψία και η αλαζονεία της εξουσίας ενσαρκώνονται στο πρόσωπό του.
• Απόλλων: ένας θεός => τιμωρός. Εκφράζει μια πανάρχαια αντίληψη του ανθρώπου για τη φύση του Θεού, ότι δηλαδή η εκδικητική μανία της Φύσης αποτελεί μορφή της θεϊκής οργής. Έχει ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά, οι άνθρωποι τον φαντάζονται οπλισμένο με τόξο και βέλη, βλοσυρό και φοβερό εκδικητή. Υπηρετεί απόλυτα το σχήμα ύβρις => τίσις.

ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ – ΑΧΑΙΟΙ

• Επιδοκιμάζουν τις προτάσεις του Χρύση
• Αποτελούν ένα πλήθος στρατιωτών, ανώνυμο και άσημο
• Δεν είναι ήρωες, πρωταγωνιστές της ιστορίας, απλά χρησιμοποιούνται από τον Όμηρο για να φανεί η αντίθεση με τον Αγαμέμνονα
• Η γνώμη τους τελικά δεν έχει καμία βαρύτητα.

ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΜΕ ΤΟΝ ΧΡΥΣΗ

• Δικαιολογεί απόλυτα την οργή του Αχιλλέα
• Προοικονομεί την εξέλιξη του μύθου
• Φωτίζει την αφορμή της φιλονικίας στο στρατόπεδο των Αχαιών
• Δείχνει ότι ως ένα βαθμό οι άνθρωποι καθορίζουν το μέλλον τους, ειδικά όταν γνωρίζουν πως συγκεκριμένες πράξεις π.χ. ασέβεια προς τους θεούς φέρνουν συγκεκριμένα αποτελέσματα => τιμωρία.

  

Ιλιάδα Εισαγωγή

Ιλιάδα Β τάξη

Εισαγωγή

• Χαρακτηριστικά : δεύτερο μισό 8^ου αι. π.Χ.- προηγείται της Οδύσσειας- χωρίζεται σε 24 ραψωδίες ( κεφαλαία ).
• Ηρωικός χαρακτήρας : ένδοξο παρελθόν, γεμάτο ηρωικές πράξεις, μυκηναϊκή εποχή, Τρωικός πόλεμος 12^ος αι. π.Χ.- στοιχεία φανταστικά εξωπραγματικά, έργα ηρώων και θεών.
• Αναχρονισμοί : συνήθειες, αντιλήψεις, θεσμοί, υλικά από την εποχή που ζει ο Όμηρος.
• Σκοπός : να τέρψει το ακροατήριο.
• Θέμα : η μήνις του Αχιλλέα -> περιεχόμενο : ο πόλεμος Αχαιών και Τρώων.
• Χρονικό παρόν : 51 ημέρες -> με αναδρομές και εγκιβωτισμούς δίνονται περισσότερα γεγονότα.
• Ορολογία : μήνις – Διός Βουλή – αριστείες.

Διαφορές Ιλιάδας - Οδύσσειας

Θέμα
Τεχνική
Πολιτισμός
Θεοί
Ήρωες

Σημειώσεις Ιλιάδα Ραψωδία Α στίχοι 1-53

B’ ΙΛΙΑΔΑ ΠΡΟΟΙΜΙΟ, ΣΤΙΧΟΙ 1-53

ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1-11

• Επίκληση στη Μούσα- Καλλιόπη, ακροατήριο.
• Η οργή του Αχιλλέα
• Ψυχές στον Άδη, θρησκ. Αντίληψη, προοικονομία, νεκρικές τιμές, άταφο πτώμα
• Η βουλή του Δία
• Φιλονικία Αγαμέμνονα- Αχιλλέα, διχόνοια
• Σχήμα κύκλου: Αχιλλέας 1 και 7 στίχοι
• Απόλλων, Τρώες, φως, μουσική, λοιμός,
• Ερώτηση ρητορική

12-22

• Παρουσίαση Χρύση, ικέτης
• Λύτρα, στεφάνι, σκήπτρο, πολιτισμικά στοιχεία
• Προσφώνηση, εκπόρθηση Τροίας, επιστροφή στην πατρίδα = captatio benevolentiae
• Ευλαβεισθε =φοβασθε έμμεση απειλή

23-33

• Όλοι οι Αχαιοί- μόνος ο Αγαμεμν. Ισχυρή αντίθεση
• Λόγος Αγαμέμν. Φανερή απειλή, αντίθεση με Χρύση

34-53

• Προσευχή, σιωπηλός-ηχηρή θάλασσα
• Προσφώνηση Θεού
• Θρησκευτ. Καθήκοντα, πολιτισμικά στοιχεία
• Τιμωρία Απόλλωνα, προοικονομία
• Φως Απόλλωνα- νύκτα, τιμωρία, δραματική ένταση
• Λοιμός, σκυλιά-μουλάρια-άνθρωποι
• Πυρές νεκρών, ταφικό στοιχείο, μέγεθος κακού

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

• Τυπικό, λειτουργικό, παρελθόν, παρόν, μέλλον
• Επίκληση στη Μούσα
• Θέμα
• Περιεχόμενο
• Ήρωες με επίθετά τους

ΛΟΓΟΣ ΧΡΥΣΗ

• Προσφώνηση, χαιρετισμός
• Ευχή για νίκη, επιστροφή
• Αίτημα για κόρη, λύτρα
• Απόλλων απειλή

ΛΟΓΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

• Αποπομπή ιερέα,
• Άρνηση επιστροφής Χρυσηίδας
• Απειλές

ΣΧΗΜΑ ύβρις = αλαζονεία => τίσις = τιμωρία

ΠΡΟΣΕΥΧΗ

• Επίκληση
• Προσφώνηση
• Προσφορές προς τον Θεό
• Παρουσίαση αιτήματος ως ανταπόδοση προσφορών
• Αίτημα

Χαρακτηρισμός Χρύση σύμφωνα με τα λόγια του:

Χαρακτηρισμός Αγαμέμνονα σύμφωνα με τα λόγια του :

Το 3, κλιμακωτό σχήμα :

• 3 λόγοι Χρύσης – Αγαμέμνονας- Χρύσης
• 3 εικόνες Χρύση ικέτης – ταπεινωμένος – ικανοποιημένος
• 3 πόλεις – προστάτης Απόλλων
• 3 θύματα λοιμού σκυλιά, μουλάρια, άνθρωποι.

Ιλιάδα Διαγώνισμα Ραψωδία Α

 Διαγώνισμα στην Ιλιάδα, Ραψωδία Α

ΘΕΜΑΤΑ

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ. ΡΑΨΩΔΙΑ Α στ. 392-421.

«…αλλ’ από τώρ’απ’την σκηνήν την κόρην του Βρισέως,

Δώρο σ’εμέ των Αχαιών, οι κήρυκες μου επήραν·

Και, αν δύνασαι, προστάτευσε συ το καλό παιδί σου·

Ανέβα ευθύς στον Όλυμπο και πρόσπεσε στον Δία,                                                  395

αν χάριν του ‘καμες ποτέ με λόγον ή με έργον·

συχνά στο σπίτι του πατρός σ’ άκουσα να καυχάσαι

ότι τον μαυροσύννεφον Κρονίδην εσύ μόνη

των αθανάτων έσωσες απ’όλεθρον αχρείον,

όταν οι άλλοι Ολύμπιοι επήγαν να τον δέσουν,                                                         400

η Ήρα με την Αθηνάν και ο Ποσειδών ακόμη,

και συ, θεά, τον λύτρωσες που φώναξες αμέσως

τον μέγαν εκατόγχειρον στες κορυφές του Ολύμπου·

απ’τους θεούς Βριάρεως, και απ’τους θνητούς Αιγαίων

λέγεται και στην δύναμιν περνά και τον πατέρα·                                                       405

μ’έπαρσιν κάθισεν αυτός στο πλάγι του Κρονίδη,

και από τον φόβον του οι θεοί δεν έδεσαν τον Δία.

Τα γόνατά του αγκάλιασε και τούτα ενθύμισέ του,

στους Τρώας ίσως βοηθός θελήσει αυτός να γίνει,

και ακρόγιαλα τους Αχαιούς να κλείσει προς τες πρύμνες                                        410

να σφάζονται για να χαρούν τον βασιλιά τους όλοι.

Να μάθει και ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων

πόσο ετυφλώθη ν’αψηφά των Αχαιών τον πρώτον».

Και δάκρυα χύνοντας πολλά του απάντησεν η Θέτις:

«Υιέ μου, τι σ’ανάσταινα τον πικρογεννημένον;                                                       415

Άλυπος καν και αδάκρυτος να κάθοσουν στες πρύμνες,

Αφού δεν θέλ’η μοίρα σου πολύν καιρόν να ζήσεις·

αλλ΄είσαι και ολιγόζωος και πίκρες ποτισμένος

σαν κανείς άλλος· άμοιρα στο σπίτι σ’εγεννούσα·

κι εγώ τον λόγον σου να ειπώ του βροντοφόρου Δία,                                               420

στον χιονισμένον Όλυμπον θα υπάγω, αν θα μ’ακούσει· 

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Ποιο είναι το θέμα και ποιο το περιεχόμενο του ιλιαδικού έπους; Ποιο από τα δύο κυριαρχεί στη σκηνή που σας δίνεται;

4 μονάδες

2. Ποιο είναι το αίτημα του Αχιλλέα και για ποιους λόγους η Θέτιδα είναι η πιο κατάλληλη θεότητα για να το μεταφέρει στο Δία; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

4 μονάδες

3. α) Να χωρίσετε το απόσπασμα που σας δίνεται σε ενότητες και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο σε καθεμιά.

3 μονάδες

 β) Να επισημάνετε τα χωρία της ενότητας, όπου χρησιμοποιείται από τον ποιητή η προοικονομία. Ποια γεγονότα παρουσιάζονται;

3 μονάδες

4. α) Πώς παρουσιάζεται το ήθος του Αχιλλέα μέσα από τα λόγια του;

3 μονάδες

β) Να επισημάνετε τους στίχους που αναφέρονται στους θεσμούς της «προσφοράς-ανταπόδοσης» και της «ικεσίας» και να γράψετε ποιος ήταν ο ρόλος τους στην ομηρική κοινωνία. Να στηρίξετε την απάντηση σας με στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται.

3 μονάδες

Διαφορές Ιλιάδας και Οδύσσειας

Ιλιάδα και Οδύσσεια παρουσιάζουν μεταξύ τους ομοιότητες και διαφορές:

1. Οι θεοί, με πρώτο τον Δία, είναι στην Ιλιάδα πιο αυθαίρετοι, λιγότερο δίκαιοι απ' όσο στην Οδύσσεια, όπου παρουσιάζονται να ανταμείβουν τις αρετές και να τιμωρούν μόνο συγκεκριμένα σφάλματα.

2. Αντίστοιχα, οι άνθρωποι είναι στην Οδύσσεια περισσότερο υπεύθυνοι και κύριοι της τύχης τους απ' όσο στην Ιλιάδα, όπου ατομικές και συλλογικές τύχες είναι λίγο πολύ προαποφασισμένες.

3. Στην Ιλιάδα, οι πρωταγωνιστές είναι επώνυμοι ευγενείς και βασιλιάδες, που τηρούν απαρέγκλιτα τους κανόνες της ηρωικής συμπεριφοράς. Ο απλός λαός κινείται στο περιθώριο, δρα και αντιδρά μόνο ως σύνολο. Στην Οδύσσεια σημαντικό ρόλο δεν έχουν μόνο ευγενείς και βασιλιάδες αλλά και άνθρωποι απλοί, σαν τον Εύμαιο, τον Φιλοίτιο, την Ευρύκλεια, ακόμα και τον Μελάνθιο. Όσο για τον ίδιο τον Οδυσσέα, η συμπεριφορά του σίγουρα δε συμβιβάζεται πάντα με τον ηρωικό κώδικα.

Οι διαφορές αυτές εξηγούνται από την εσωτερική εξέλιξη του ίδιου του ποιητή αλλά και από την εξέλιξη του κόσμου μέσα στον οποίο ζούσε και δημιουργούσε. Ο Όμηρος έγραψε νέος την Ιλιάδα και στην ωριμότητά του την Οδύσσεια. Ας θυμόμαστε επίσης ότι μέσα στον 8ο αιώνα π.Χ. το πολίτευμα της αυταρχικής θεόδοτης βασιλείας κλονίζεται και τείνει να αντικατασταθεί από άλλες, πιο υπεύθυνες, μορφές διακυβέρνησης, όπου ο ρόλος του πλήθους των κοινών ανθρώπων είναι μεγαλύτερο.   

Χαρακτηριστικά Ομηρικής ποίησης

Τα έπη είναι λαϊκά αφηγηματικά τραγούδια. 

1. Ο Όμηρος έχει δεχτεί επιδράσεις από τα λαϊκά αφηγηματικά τραγούδια. Μάλιστα συναντούμε στοιχεία γνωστά από τα μεσαιωνικά και νεότερα δημοτικά τραγούδια, όπως ο τυπικός αριθμός τρία, το τρίτο και καλύτερο, το στοιχείο του αδυνάτου, το θέμα των άστοχων ερωτημάτων, οι αιτιολογικοί μύθοι κ.α.
2. Η ομηρική παρομοίωση, εικονιστικό εκφραστικό μέσο, που βοηθά τον ποιητή να ενεργοποιήσει την οπτική φαντασία των ακροατών. Έτσι, στην Ιλιάδα (Ε 87-91) ο Αχιλλέας ορμά και οι Τρώες " πως τα άλλα ψάρια, σύντας δέλφινας τρανός τα κυνηγήσει, σε κόρφο τρέχουν καλολίμανο και στις γωνιές σμαριάζουν ολότρομα, τι τρώει αχόρταγος όσα βρεθούν μπροστά του, όμοια και οι Τρώες μες του Σκάμαντρου το ρέμα στριμώχνονταν κάτω απ' τους όχτους.... (Μετάφρ. Ν. Καζαντζάκη -Ι. Κακριδή)     Στο παράδειγμα η παρομοίωση τονίζει και εικονοποιεί  τον πανικό των Τρώων και παράλληλα ποικίλλει τη διήγηση, καθώς στην περιγραφή της μάχης εισάγονται αναπάντεχα εικόνες από τον κόσμο της φύσης.
3. χρήση λογότυπων και στερεότυπων λέξεων και φράσεων.
4. ομηρικές επινοήσεις, όπως το ταξίδι του Τηλεμάχου στην Σπάρτη και την Πύλο(Οδύσσεια), ο δανεισμός των όπλων του Αχιλλέα, ίσως και ολόκληρο το επεισόδιο του θυμού (Ιλιάδα).
5. παραλείψεις που είτε δεν εξυπηρετούν το ποιητικό σχέδιο του Ομήρου, είτε στοιχεία που αν μνημονεύονταν θα δυσφήμιζαν τον ένα ή τον άλλο ήρωα. Παράδειγμα:πουθενά ο Όμηρος δεν μνημονεύει τον βιασμό της Κασσάνδρας από τον Αίαντα τον Λοκρό, ούτε την απροθυμία του Οδυσσέα να συστρατευτεί εναντίον της Τροίας (μόνο ένας υπαινιγμός στο ω 119 στης Οδύσσειας, χωρίς να λέγεται ότι για να αποφύγει τον πόλεμο ο ήρωας προσποιήθηκε τον τρελό και ότι τον ξεσκέπασε ο Παλαμήδης), ούτε τον Παλαμήδη από το Άργος, σημαντικό ήρωα, αδικοσκοτωμένο από τον Οδυσσέα και τον Διομήδη.  

Η ομηρική ποίηση Ιλιάδα και Οδύσσεια

Στους 15693 στίχους της η Ιλιάδα τυπικά αφηγείται ένα μόνο επεισόδιο από τον δέκατο χρόνο του τρωικού πολέμου: τον θυμό του Αχιλλέα. Ωστόσο, μέσα στις 51 ημέρες της διήγησης συμβαίνουν και περιγράφονται γεγονότα που επαναλαμβάνουν πολλά απ' όσα είχαν συμβεί στα πρώτα εννιά χρόνια της πολιορκίας και προαναγγέλουν πολλά που θα συνέβαιναν αργότερα, ως και την άλωση. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ακριβώς αυτό θέλησε και πέτυχε ο ποιητής:μέσα στο ένα επεισόδιο που αφηγείται να κατοπτρίζεται η εικόνα του πολέμου ολόκληρου.


Παρόμοια, στους 12110 στίχους της η Οδύσσεια αφηγείται μόνο το τέλος του ταξιδιού του Οδυσσέα, από το νησί της Καλυψώς στο νησί των Φαιάκων και από κει στην Ιθάκη, όπου γρήγορα κατατροπώνει τους μνηστήρες και ξαναγίνεται κύριος στο σπιτικό του - 41 μέρες όλες και όλες, ενώ η περιπλάνηση είχε διαρκέσει δέκα χρόνια. Ωστόσο, μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα ο ποιητής βρίσκει τρόπους να διηγηθεί όχι μόνο τις προηγούμενες περιπέτειες του Οδυσσέα αλλά και τις τύχες άλλων σημαντικών ηρώων του πολέμου -του Αγαμέμνονα, του Μενελάου, του Νέστορα κ.α. Είναι πάλι φανερό ότι σχεδιάζοντας και συνθέτοντας την Οδύσσεια ο ποιητής θέλησε, και μπόρεσε, στο βασικό θεματικό ιστό να συνυφάνει πολλούς ακόμα νόστους.


Έτσι παρατηρούμε ότι τα δύο έπη αλληλοσυμπληρώνονται και καλύπτουν ολόκληρο το μυθικό τρωικό κύκλο. Όσα στοιχεία μάλιστα μνημονεύονται στην Ιλιάδα δεν επαναλαμβάνονται στην Οδύσσεια

Το έπος

Η λέξη ἔπος σημαίνει απλά "λόγος", όμως κιόλας στην Οδύσσεια ως ἔπεα χαρακτηρίζονται τα αφηγηματικά τραγούδια που τραγουδούσαν οι αοιδοί με τη συνοδεία της λύρας τους. Τα έπη ήταν μακρόπνοα ποιητικά κείμενα συνθεμένα κατά στίχο (δηλαδή κάθε στίχος είναι μετρικά όμοιος με τον προηγούμενο) σε συγκεκριμένο μέτρο, το δακτυλικό εξάμετρο.
Αρχικά οι αοιδοί τα παρουσίαζαν στο κοινό τραγουδιστά με τη συνοδεία λύρας. Αργότερα οι ραψωδοί τα απαγγέλουν μελωδικά χωρίς μουσική συνοδεία.


Ανάλογα με το περιεχόμενο τα έπη διακρίνονται σε ηρωικά και διδακτικά. Στο ηρωικό έπος ο αοιδός τραγουδούσε κλέα ἀνδρῶν, δηλαδή τα δοξασμένα κατορθώματα των ανδρών ηρώων μιας περασμένης εποχής, που ταυτίζεται με την ακμή του μυκηναϊκού κόσμου. Το περιεχόμενο τνω ηρωικών επών είχε μυθικό και παραμυθικό χαρακτήρα. Τα κατορθώματα των ηρώων ξεπερνούσαν τα ανθρώπινα μέτρα. Όμως αυτό δεν εμπόδιζε τους ακροατές να πιστεύουν ότι οι ήρωες ήταν ιστορικά πρόσωπα και ότι με τις ποιητικές αφηγήσεις τους οι αοιδοί αποκάλυπταν την αλήθεια για τους προγόνους τους.


Οι αοιδοί υποστήριζαν ότι είχαν αρωγό στην προσπάθειά τους τις Μούσες. Αυτές τους ενέπνεαν και τους υπαγόρευαν το τραγούδι τους, βοηθώντας τους να ξεπεράσουν τις δυσκολίες του. Είναι χαρακτηριστική η επίκληση στη Μούσα στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

• Ιλιάδα: Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλλῆος (τραγούδησε, θεά, το θυμό του Αχιλλέα, του Πηλείδη)
• Οδύσσεια:Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον ( τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο τραγούδα μου).

Οι Μούσες υπαγόρευαν και τα διδακτικά έπη. Το περιεχόμενό τους είναι ποικίλο. Ο ποιητής μπορούσε να προτιμήσει θέματα θεολογικά, όπως η δημιουργία του κόσμου, η γενεαλογία των θεών, οι σχέσεις των θεών με τους ανθρώπους, κοινωνικά, όπως η δικαιοσύνη, πρακτικά, όπως οι αγροτικές εργασίες, η ναυσιπλοΐα, το ημερολόγιο.


Η παρουσίαση της γνώσης γινόταν μεθοδικά. Η έκθεση ήταν συστηματική και ολοκληρωμένη και συνοδευόταν συχνά από νουθεσίες και συμβουλές, επιταγές και προειδοποιήσεις -τα ίδια μέσα που χρησιμοποιούν οι δάσκαλοι, οι γονείς και όποιος άλλος θέλει να οδηγήσει ή να επαναφέρει κάποιον στο σωστό δρόμο. Έτσι ακριβώς και στο ένα από τα δύο διδακτικά έπη που μας έχουν σωθεί, στο Έργα και Ημέρες, ο ποιητής Ησίοδος προσπαθεί να νουθετήσει τον αδελφό του, που είχε ξεστρατίσει.

Εισαγωγικά στοιχεία για Ομηρικά Έπη

Η προφορική παράδοση των ομηρικών επών


Προφορικές κοινωνίες υπήρξαν για χιλιάδες χρόνια πριν την επινόηση της γραφής. Σε αυτές κάθε λογής πληροφορία και γνώση μεταδίδεται άμεσα, από αυτούς που ξέρουν σε αυτούς που δεν ξέρουν, από τους ηλικιωμένους στους νεότερους.
Προφορικά διασώζεται η ιστορία του τόπου, της οικογένειας και της φυλής, η βιοσοφία, η θρησκευτική πίστη με τους κανόνες της, οι νόμοι, το εορτολόγιο και οι τεχνικές οδηγίες. Με τη συχνή επανάληψη τα παραπάνω στοιχεία έχουν την τάση να παγιωθούν σε μια πετυχημένη διατύπωση που να μπορεί ο καθένας να τη θυμάται εύκολα.
Έτσι δημιουργήθηκαν τα γνωμικά, οι παροιμίες και πολλά γνωστά και καθιερωμένα φτερωτά λόγια, που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα σχεδόν αναλλοίωτα.


Ξεχωριστή θέση κατέχουν τα τραγούδια που συνοδεύουν κάθε στιγμή της ζωής. Σε κάθε χαρά ή λύπη, τα τραγούδια όχι μόνο εκφράζουν συναισθήματα αλλά και αφηγούνται.
Στις Κυκλάδες και την Κρήτη έχουν σωθεί ειδώλια και απεικονίσεις τραγουδιστών και μουσικών οργάνων. Στην Πύλο, στο λεγόμενο "παλάτι του Νέστορα", που χτίστηκε τον 13 π.Χ. αιώνα, στην αίθουσα του θρόνου απεικονίζεται ένας τραγουδιστής με τη λύρα του.
Από τους λατρευτικούς ύμνους στους θεούς υποθέτουμε ότι ξεκίνησε ένα ιδιαίτερο είδος αφηγηματικών τραγουδιών. Αρχικά είχαν θέμα τη γέννηση, τη ζωή και τις περιπέτειες του θεού. Στη συνέχεια οι τραγουδιστές άρχισαν με τον ίδιο τρόπο να τραγουδούν την καταγωγή , το μεγαλείο και τις ανδραγαθίες των βασιλιάδων και των ευγενών. Η διαφορά δεν ήταν μεγάλη καθώς οι βασιλικοί οίκοι θεωρούσαν κατά κανόνα γενάρχη τους κάποιον θεό ή ημίθεο.


Με τον τρόπο αυτό εμφανίστηκαν προικισμένοι τραγουδιστές, αοιδοί και ραψωδοί, που κάλυψαν τις ανάγκες για δημιουργική έκφραση και ευχαρίστηση. Ακόμα και στο μυθικό κόσμο ο Αχιλλέας παρουσιάζεται κάποια στιγμή καθιστός μπροστά στη σκηνή του, με τη λύρα στα χέρια να "ευφραίνεται ψάλλοντας παλληκαριές μεγάλες"(Ι189).
Ο αοιδός έπρεπε να εξασκήσει τη μνήμη του και να παίζει στα δάκτυλα τη μυθολογία. Δεν έφτανε να είναι σε θέση να επαναλάβει γνωστά και πετυχημένα, δικά του ή ξένα, τραγούδια. Έπρεπε να μπορεί να συνθέσει στη στιγμή και να αφηγηθεί ποιητικά, αυτοσχεδιάζοντας, όποια ιστορία, παλιά ή καινούργια του ζητούσαν να τραγουδήσει. Για να το κατορθώσουν αυτό οι αοιδοί αναπτύξει μια ιδιαίτερη τεχνική, βασισμένη στην τυποποίηση.
Την τυποποίηση την καθόριζε σε γενικές γραμμές ένας κανόνας: τα ίδια πράγματα λέγονται πάντα με τα ίδια λόγια. 
Αυτό σήμαινε ότι ο τραγουδιστής είχε στο νου του μια σειρά από προκατασκευασμένες διατυπώσεις, τους λογότυπους, που ταίριαζαν στον στίχο και απέδιδαν τη μία ή την άλλη έννοια.


Για παράδειγμα, κάθε φορά που κάποιος έπαιρνε τον λόγο να δώσει μια απάντηση, ο αοιδός τραγουδούσε:
"τὸν δ' ἀπαμειβόμενος προσέφη ..... ( σε απάντηση του μίλησε ..)
και συμπλήρωνε ανάλογα με την περίπτωση, χρησιμοποιώντας πάλι τυποποιημένες εκφράσεις


.....ξανθὸς Μενέλαος....
....νεφεληγερέτα Ζεὺς .....(ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει)
...πολύμητις Ὀδυσσεύς ( ο μυαλωμένος, πολυμήχανος Οδυσσέας)


Όταν ένας πολεμιστής έπεφτε στο πεδίο της μάχης, ο αοιδός τραγουδούσε:
..δούπησε δὲ πεσών, ἀράβησε δὲ τεύχε' ἐπ' αὐτῷ ( γδούπησε πέφτοντας και πάνω του βρόντηξαν τα άρματα του)


Κάθε φορά που ξημέρωνε καινούργια μέρα:
ἦμος δ' ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠῶς (κι η Αυγή σα φάνη η πουρνογέννητη και ροδοδαχτυλάτη).




Ο αοιδός μπορούσε σε μεγαλύτερη κλίμακα να ενσωματώσει και ολόκληρες τυπικές σκηνές. Τέτοιες ήταν:

• η υποδοχή ενός ξένου - σκηνή φιλοξενίας
• η προετοιμασία του γεύματος
• ο εξοπλισμός ενός πολεμιστή για τη μάχη
• η θυσία

και άλλες σκηνές. Όμως ούτε ο κανόνας της τυποποίησης ούτε η τραγουδιστική πρακτική απαγόρευαν τους νεωτερισμούς. Οι τραγουδιστές ένιωθαν ελεύθεροι να παραλλάξουν λίγο ή πολύ τις τυπικές διατυπώσεις.

Προτεινόμενα Θέματα Ιλιάδας 2012

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΓΡΑΠΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΜΑΙΟΥ -ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ (ΙΛΙΑΔΑ)

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ στίχοι 440 - 473 Και προς αυτήν απάντησε ο λοφοσείστης Έκτωρ:                440 «Όλα τα αισθάνομαι κι εγώ, γυνή μου, αλλά φοβούμαι και των ανδρών το πρόσωπο και των σεμνών μητέρων, αν μ' έβλεπαν ως άνανδρος να φεύγω από την μάχην· ουδ' η καρδιά μου θέλει το, που μ' έμαθε να είμαι γενναίος πάντοτε κι εμπρός να μάχομαι των Τρώων            445 χάριν της δόξας του πατρός και της δικής μου ακόμη· ότ' είναι τούτο φανερό στα βάθη της ψυχής μου· θα φθάσ' η μέρα να χαθεί κι η Ίλιος η αγία και ο Πρίαμος ο δυνατός με όλον τον λαόν του. Αλλά των Τρώων η φθορά δεν με πληγώνει τόσο                 450 και του πατρός μου ο θάνατος και της σεμνής μητρός μου και των γλυκών μου αδελφών, οπού πολλοί και ανδρείοι από τες λόγχες των εχθρών θα κυλισθούν στο χώμα, όσ' ο καημός σου, όταν κανείς των Αχαιών σε πάρει εις την δουλείαν, ενώ συ θα οδύρεσαι, θα κλαίεις,                  455 εις τ' Άργος ξένον ύφασμα θα υφαίνεις προσταγμένη· απ' την Υπέρειαν πηγήν ή από την Μεσσηίδα νερό θα φέρνεις στανικώς, από σκληρήν ανάγκην· κι ενώ συ κλαίεις θενά ειπούν: "Ιδέτε την συμβίαν του Έκτορος που πρώτευε των ιπποδάμων Τρώων               460 στον πόλεμον, που ολόγυρα στην Ίλιον πολεμούσαν". Αυτά θα ειπούν και μέσα σου θα ξαναζήσει ο πόνος του ανδρός εκείνου, οπού δεν ζει διά να σε ελευθερώσει. Αλλά παρά τον θρήνον σου και τ' όνειδος ν' ακούσω, βαθιά στην γην καλύτερα να με σκεπάσει ο τάφος».              465 Και ο μέγας Έκτωρ άπλωσε τα χέρια στο παιδί του· έσκουξ' εκείνο κι έγειρε στο στήθος της βυζάστρας·  φοβήθη τον πατέρα του καθώς είδε ν' αστράφτουν  τ' άρματα και απ' την κόρυθα της περικεφαλαίας την χαίτην που τρομακτικώς επάνω του εσειόνταν·               470 εγέλασε ο πατέρας του και η σεβαστή μητέρα· και ο μέγας Έκτωρ έβγαλε την περικεφαλαίαν και καταγής την έθεσεν, όπου λαμποκοπούσε.

440 445 450 455 460 465

ΘΕΜΑΤΑ

1. Στις προτάσεις που ακολουθούν να σημειώσετε την ένδειξη (Σ) για τις σωστές προτάσεις και την ένδειξη (Λ) για τις λανθασμένες.




α. Η σύνθεση της Οδύσσειας προηγείται της Ιλιάδας.
β. Η μήνις αποτελεί το κύριο θέμα και περιεχόμενο της Ιλιάδας.
γ. Η Ιλιάδα τελειώνει με το θάνατο και την ταφή του Αχιλλέα.
δ. Το χρονικό παρόν της Ιλιάδας διαρκεί 41 μέρες.
ε. Από την Ιλιάδα λείπει το παραμυθικό στοιχείο και η δράση της εντοπίζεται σ' έναν πραγματικό κόσμο.
στ. Η Ιλιάδα συντέθηκε τον 8ο αιώνα, αλλά αναφέρεται σε αναμνήσεις της μυκηναϊκής εποχής  (12ος αιώνας), οπότε και έγινε ο Τρωικός πόλεμος.
ζ. Ο Αχιλλέας για να πετύχει το σκοπό του, στηρίζεται περισσότερο στην εφευρετικότητα του νου, παρά στη μυϊκή του δύναμη.
η. Η Ιλιάδα αποτελείται από 15.693 στίχους, δηλαδή περίπου 3500 στίχους περισσότερους από την Οδύσσεια.

4 μονάδες

2. Να γράψετε ποιος είναι ο πρωταγωνιστής της ενότητας, με ποιον συνομιλεί και ποιος είναι ο τόπος όπου διεξάγεται η σκηνή που παρακολουθούμε.

2 μονάδες

3. α. Να αντιστοιχήσετε τους στίχους που σας δίνονται στην Στήλη Α με την κατάλληλη λέξη της Στήλης Β:


Στήλη Α                                                                                         Στήλη Β


443:(αν μ' έβλεπαν ως άνανδρος να φεύγω από την μάχην...)      ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
448:(θα φθάσ' η μέρα να χαθεί κι η Ίλιος η αγία...)                        ΕΙΚΟΝΑ
466:(Και ο μέγας Έκτωρ άπλωσε τα χέρια στο παιδί του)             ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
469:(τ' άρματα και απ' την κόρυθα της περικεφαλαίας)                 ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ

4 μονάδες

β. Να δώστε έναν τίτλο στο απόσπασμα που σας δίνεται ανάλογο με το περιεχόμενό του.

2 μονάδες

4. α. Να γράψετε τρία επίθετα που χαρακτηρίζουν τον Έκτορα και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με βάση το απόσπασμα.

4 μονάδες

β. Οι στίχοι 441-447 αναφέρονται στην υστεροφημία και την αιδώ. Ποιος ήταν ο ρόλος τους στη ζωή του Έκτορα και γενικά στη ζωή του ανθρώπου της ομηρικής εποχής;

4 μονάδες

Οδύσσεια 5η ενότητα - Προτεινόμενο θέμα για εξετάσεις

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΡΑΨΩΔΙΑ α ΕΝΟΤΗΤΑ 5η ΣΤΙΧΟΙ 361 -384

361 Τους τραγουδούσε ο φημισμένος αοιδός, κι εκείνοι
καθισμένοι τον ακούν με τη σιωπή τους· των Αχαιών τον νόστο
τραγουδούσε, πικρόν όπως τον όρισε τον γυρισμό τους απ’ την Τροία
η Αθηνά Παλλάδα. Τότε
365  από το υπερώο ψηλά συνάκουσε το θείο τραγούδι, και την άγγιξε,
του Ικαρίου η κόρη, η Πηνελόπη, σκεφτική και φρόνιμη·
από τον θάλαμό της κατεβαίνει την ψηλή του σκάλα·
δεν ήταν μόνη, τη συνόδευαν οι δυο της βάγιες.
Kι όταν κοντά με τους μνηστήρες βρέθηκε, η θεία γυναίκα,
370 στήθηκε στην κολόνα εκείνη που κρατεί στερεή τη στέγη,
τη λαμπερή μαντίλα της τραβώντας γύρω στα μάγουλά της.
Κι ενώ πιστές οι ακόλουθες, δεξιά κι αριστερά, της παραστέκουν,
εκείνη δακρυσμένη μίλησε στον θεϊκό αοιδό:
«Φήμιε, το ξέρεις πως μπορείς να θέλγεις τους θνητούς
375 και μ’ άλλα κατορθώματα μεγάλα, ανθρώπων και θεών,
των αοιδών τα γνώριμα τραγούδια·
ένα απ’ αυτά παρακαθήμενος τραγούδησε, κι αυτοί ας πίνουν το κρασί τους
σιωπηλοί· ετούτο μόνο το τραγούδι μην το συνεχίσεις,
θλιβερό κι αβάστακτο· σπαράζει την καρδιά μου
380 μες στα στήθη, αφότου με κατοίκησε πένθος μεγάλο κι αλησμόνητο.
Tέτοιο το πρόσωπο που εγώ ποθώ, και συνεχώς τη μνήμη μου πληγώνει
η μορφή του αντρός μου, με δόξα απέραντη, απλωμένη στην Eλλάδα
και μέσα στο Άργος.»

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. 1) Συμπληρώστε τα κενά:
Η Οδύσσεια διαιρείται σε τρία μέρη:
α. Τηλεμάχεια, β.  ......................  γ. ............................... (2 μονάδες)

2) Ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστή και ποια λανθασμένη;
α. Το θέμα της Οδύσσειας είναι ο νόστος του Οδυσσέα.
β. Έπος σημαίνει τραγωδία.                                     (2 μονάδες)

Β. 1) Να γράψετε τον τόπο και τα πρόσωπα που είναι παρόντα στο απόσπασμα. (2 μονάδες)
2) Με ποια αφορμή εμφανίζεται η Πηνελόπη στο απόσπασμα; (2 μονάδες)

Γ. 1) Λαμβάνοντας υπ' όψιν ότι ο ποιητής άλλοτε αφηγείται και άλλοτε βάζει τα ίδια τα πρόσωπα να μιλούν, να χωρίσετε το απόσπασμα σε ενότητες και να δώσετε πλαγιότιτλους. (3 μονάδες)
2) Γιατί ο ποιητής άλλοτε αφηγείται και άλλοτε βάζει τα ίδια τα πρόσωπα να μιλούν; (3 μονάδες)

Δ. 1) Να χαρακτηρίσετε την Πηνελόπη με βάση το απόσπασμα (Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας). (3 μονάδες)
2) Ποιες πληροφορίες μπορούμε να συγκεντρώσουμε από το απόσπασμα για τους αοιδούς και το έργο τους; (3 μονάδες)

Θέματα εξετάσεων Οδύσσεια ραψωδία ψ

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΕΣ  ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2008

ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ (ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ).

ΤΑΞΗ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ: ραψωδία ψ (στίχοι 176-206)

            Στο μεταξύ τον μεγαλόψυχο Οδυσσέα, μέσα στο σπίτι του,

             η Ευρυνόμη πήρε να τον λούζει, τον άλειψε με λάδι, του φόρεσε

             χλαμύδα ωραία και χιτώνα, κι η Αθηνά τον περιέβαλε

             με εξαίσια ομορφιά, από την κεφαλή ως τα πόδια ˙

             τον έκανε να φαίνεται σαν πιο ψηλός και στιβαρός, κι απ’ το κεφάλι του

             να πέφτουν τα μαλλιά σγουρά σαν άνθη ζουμπουλιάς.

             Πώς πάνω στο ασήμι χύνει μάλαμα ο επιδέξιος τεχνίτης-

             του έμαθαν την τέλεια τέχνη ο Ήφαιστος κι η Αθηνά Παλλάδα,

             κι αυτός τα έργα του αποτελειώνει τώρα ωραία ˙

             τόση ομορφιά χύνει στην κεφαλή του και στους ώμους.

             Ύστερα βγήκε απ’ το λουτρό, πανέμορφος στην όψη σαν θεός,

             και κάθισε στον ίδιο θρόνο απ’ όπου είχε σηκωθεί,

             αντίκρυ στη γυναίκα του. Μετά της μίλησε:

             «Παράξενη πολύ! Από τις άλλες τις ωραίες γυναίκες μόνο σε σένα

             έβαλαν καρδιά ανελέητη οι Ολύμπιοι.

             Άλλη καμιά γυναίκα δεν θα μπορούσε να το αντέξει,

             να στέκει τόσην ώρα από τον άντρα της μακριά, όταν,

             μετά από τόσα βάσανα και πάθη, γυρίζει πάλι στην πατρική του γη,

             κι έχουν περάσει είκοσι χρόνια ολόκληρα.

             Αλλά, καλή γερόντισσα, έλα και στρώσε μου τώρα την κλίνη,

             μόνος μου να πλαγιάσω – αυτή μέσα στα στήθη της

             κρύβει καρδιά από σίδερο».

             Του αντιμίλησε με λογική και φρόνηση η Πηνελόπη:

             «Παράξενε κι εσύ! Μήτε ψηλώνει ο νους μου μήτε περιφρονώ κανέναν,

             αλλά και δεν θαμπώνομαι ˙ ξέρω καλά πώς ήσουν, όταν το αποφάσισες

             να φύγεις από την Ιθάκη μ’ εκείνο το μακρόκουπο καράβι.

             Έλα, τώρα, Ευρύκλεια, φέρε και στρώσε του τη στέρεη κλίνη

             έξω από την καλοχτισμένη κάμαρή μας, που μόνος του την έφτιαξε ˙

             τραβήξτε το γερό κρεβάτι εκεί και βάλτε πάνω του στρωσίδια,

             προβιές, φλοκάτες, σεντόνια πεντακάθαρα που λάμπουν».

             Μ’ αυτά τα λόγια θέλησε τον άντρα της να δοκιμάσει ˙

                       

ΘΕΜΑΤΑ

1)      Τι γνωρίζετε για τους αοιδούς και τους ραψωδούς;                       ( 4 μονάδες)

2)      Από τον στίχο 176 της ραψωδίας ψ ξεκινά η διαδικασία της αναγνώρισης του Οδυσσέα και της Πηνελόπης. Να περιγράψετε τη διαδικασία/το τυπικό της αναγνώρισης μέχρι το στίχο 206.                                                     ( 4 μονάδες)

3)      Ποιο παράπονο εκφράζει ο Οδυσσέας στην Πηνελόπη; Γιατί η Πηνελόπη τού φέρεται ψυχρά; Πώς την χαρακτηρίζετε από τη συμπεριφορά της σ’ αυτό το σημείο της Οδύσσειας;                                                                    ( 6 μονάδες)

4)      α) Σε ποιους στίχους του παραπάνω αποσπάσματος συναντούμε αφήγηση,  περιγραφή ή διάλογο; Τι επιτυγχάνει ο ποιητής χρησιμοποιώντας όλους αυτούς τους αφηγηματικούς τρόπους;                                               ( 3 μονάδες)

             β)  Να αναλύσετε την ομηρική παρομοίωση των παρακάτω στίχων στα  μέρη 

             της (αναφορικό και δεικτικό μέρος και κοινό όρο).                           ( 3 μονάδες)    

             «…η Αθηνά τον περιέβαλε με εξαίσια ομορφιά, από την κεφαλή ως τα πόδια˙  

             τον έκανε να φαίνεται σαν πιο ψηλός και στιβαρός, κι απ’ το κεφάλι του        

             να πέφτουν τα μαλλιά σγουρά σαν άνθη ζουμπουλιάς.

             Πώς πάνω στο ασήμι χύνει μάλαμα ο επιδέξιος τεχνίτης-

             του έμαθαν την τέλεια τέχνη ο Ήφαιστος κι η Αθηνά Παλλάδα,

             κι αυτός τα έργα του αποτελειώνει τώρα ωραία ˙

             τόση ομορφιά χύνει στην κεφαλή του και στους ώμους.

Θέματα εξετάσεων για την Οδύσσεια

Διαγώνισμα στην Ομήρου «Οδύσσεια»

Α. Ερωτήσεις εισαγωγής:

1.     Ποια είναι τα κύρια γνωρίσματα της επικής ποίησης;

(βαθμοί: 2,5)

2.     Ποια έπη ονομάζουμε «ομηρικά» και πώς συνέθεσε ο Όμηρος τα έπη του;

(βαθμοί: 2,5)

3.     Ποιο είναι το κεντρικό θέμα της Οδύσσειας;

(βαθμοί: 3)

Β. Κείμενο:

…………., κι η Αθηνά τον περιέβαλε

με εξαίσια ομορφιά, από την κεφαλή ως τα πόδια,

τον έκανε να φαίνεται σαν πιο ψηλός και στιβαρός, κι απ΄ το κεφάλι του

να πέφτουν τα μαλλιά σγουρά σαν άνθη ζουμπουλιάς.

Πώς πάνω στο ασήμι χύνει μάλαμα ο επιδέξιος τεχνίτης –

του έμαθαν την τέλεια τέχνη ο Ήφαιστος και η Αθηνά Παλλάδα,

κι αυτός τα έργα του αποτελειώνει τώρα ωραία,

τόση ομορφιά χύνει στην κεφαλή του και στους ώμους.

Ύστερα βγήκε απ΄ τον λουτρό, πανέμορφος στην όψη σαν θεός,

και κάθισε στον ίδιο θρόνο από όπου είχε σηκωθεί,

αντίκρυ στη γυναίκα του …………

Ερωτήσεις:

1.     Σε ποιον αναφέρεται το απόσπασμα; Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε ως προς την εξέλιξη της υπόθεσης;

(βαθμοί: 3)

2.     Να εντοπίσετε και να αναλύσετε την παρομοίωση που υπάρχει στο απόσπασμα, που σας δίνεται.

(βαθμοί: 3)

Ερωτήσεις γενικού περιεχομένου:

1.     Σε πόσα και ποια είναι τα τμήματα που χωρίζεται η Ομήρου «Οδύσσεια»;

(βαθμοί: 2)

2.     Πόσες και ποιες είναι οι περιπέτειες του Οδυσσέα;

(βαθμοί: 2)

3.     Η «αναγνώριση» ενός προσώπου από κάποιο άλλο στον Όμηρο πραγματοποιείται μέσα από κάποια στάδια. Ποια είναι αυτά; Με άλλα λόγια: Ποιο είναι το τυπικό της αναγνώρισης στον Όμηρο;

(βαθμοί: 2)