Εισαγωγικά στοιχεία για Ομηρικά Έπη

Η προφορική παράδοση των ομηρικών επών


Προφορικές κοινωνίες υπήρξαν για χιλιάδες χρόνια πριν την επινόηση της γραφής. Σε αυτές κάθε λογής πληροφορία και γνώση μεταδίδεται άμεσα, από αυτούς που ξέρουν σε αυτούς που δεν ξέρουν, από τους ηλικιωμένους στους νεότερους.
Προφορικά διασώζεται η ιστορία του τόπου, της οικογένειας και της φυλής, η βιοσοφία, η θρησκευτική πίστη με τους κανόνες της, οι νόμοι, το εορτολόγιο και οι τεχνικές οδηγίες. Με τη συχνή επανάληψη τα παραπάνω στοιχεία έχουν την τάση να παγιωθούν σε μια πετυχημένη διατύπωση που να μπορεί ο καθένας να τη θυμάται εύκολα.
Έτσι δημιουργήθηκαν τα γνωμικά, οι παροιμίες και πολλά γνωστά και καθιερωμένα φτερωτά λόγια, που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα σχεδόν αναλλοίωτα.


Ξεχωριστή θέση κατέχουν τα τραγούδια που συνοδεύουν κάθε στιγμή της ζωής. Σε κάθε χαρά ή λύπη, τα τραγούδια όχι μόνο εκφράζουν συναισθήματα αλλά και αφηγούνται.
Στις Κυκλάδες και την Κρήτη έχουν σωθεί ειδώλια και απεικονίσεις τραγουδιστών και μουσικών οργάνων. Στην Πύλο, στο λεγόμενο "παλάτι του Νέστορα", που χτίστηκε τον 13 π.Χ. αιώνα, στην αίθουσα του θρόνου απεικονίζεται ένας τραγουδιστής με τη λύρα του.
Από τους λατρευτικούς ύμνους στους θεούς υποθέτουμε ότι ξεκίνησε ένα ιδιαίτερο είδος αφηγηματικών τραγουδιών. Αρχικά είχαν θέμα τη γέννηση, τη ζωή και τις περιπέτειες του θεού. Στη συνέχεια οι τραγουδιστές άρχισαν με τον ίδιο τρόπο να τραγουδούν την καταγωγή , το μεγαλείο και τις ανδραγαθίες των βασιλιάδων και των ευγενών. Η διαφορά δεν ήταν μεγάλη καθώς οι βασιλικοί οίκοι θεωρούσαν κατά κανόνα γενάρχη τους κάποιον θεό ή ημίθεο.


Με τον τρόπο αυτό εμφανίστηκαν προικισμένοι τραγουδιστές, αοιδοί και ραψωδοί, που κάλυψαν τις ανάγκες για δημιουργική έκφραση και ευχαρίστηση. Ακόμα και στο μυθικό κόσμο ο Αχιλλέας παρουσιάζεται κάποια στιγμή καθιστός μπροστά στη σκηνή του, με τη λύρα στα χέρια να "ευφραίνεται ψάλλοντας παλληκαριές μεγάλες"(Ι189).
Ο αοιδός έπρεπε να εξασκήσει τη μνήμη του και να παίζει στα δάκτυλα τη μυθολογία. Δεν έφτανε να είναι σε θέση να επαναλάβει γνωστά και πετυχημένα, δικά του ή ξένα, τραγούδια. Έπρεπε να μπορεί να συνθέσει στη στιγμή και να αφηγηθεί ποιητικά, αυτοσχεδιάζοντας, όποια ιστορία, παλιά ή καινούργια του ζητούσαν να τραγουδήσει. Για να το κατορθώσουν αυτό οι αοιδοί αναπτύξει μια ιδιαίτερη τεχνική, βασισμένη στην τυποποίηση.
Την τυποποίηση την καθόριζε σε γενικές γραμμές ένας κανόνας: τα ίδια πράγματα λέγονται πάντα με τα ίδια λόγια. 
Αυτό σήμαινε ότι ο τραγουδιστής είχε στο νου του μια σειρά από προκατασκευασμένες διατυπώσεις, τους λογότυπους, που ταίριαζαν στον στίχο και απέδιδαν τη μία ή την άλλη έννοια.


Για παράδειγμα, κάθε φορά που κάποιος έπαιρνε τον λόγο να δώσει μια απάντηση, ο αοιδός τραγουδούσε:
"τὸν δ' ἀπαμειβόμενος προσέφη ..... ( σε απάντηση του μίλησε ..)
και συμπλήρωνε ανάλογα με την περίπτωση, χρησιμοποιώντας πάλι τυποποιημένες εκφράσεις


.....ξανθὸς Μενέλαος....
....νεφεληγερέτα Ζεὺς .....(ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει)
...πολύμητις Ὀδυσσεύς ( ο μυαλωμένος, πολυμήχανος Οδυσσέας)


Όταν ένας πολεμιστής έπεφτε στο πεδίο της μάχης, ο αοιδός τραγουδούσε:
..δούπησε δὲ πεσών, ἀράβησε δὲ τεύχε' ἐπ' αὐτῷ ( γδούπησε πέφτοντας και πάνω του βρόντηξαν τα άρματα του)


Κάθε φορά που ξημέρωνε καινούργια μέρα:
ἦμος δ' ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠῶς (κι η Αυγή σα φάνη η πουρνογέννητη και ροδοδαχτυλάτη).




Ο αοιδός μπορούσε σε μεγαλύτερη κλίμακα να ενσωματώσει και ολόκληρες τυπικές σκηνές. Τέτοιες ήταν:

• η υποδοχή ενός ξένου - σκηνή φιλοξενίας
• η προετοιμασία του γεύματος
• ο εξοπλισμός ενός πολεμιστή για τη μάχη
• η θυσία

και άλλες σκηνές. Όμως ούτε ο κανόνας της τυποποίησης ούτε η τραγουδιστική πρακτική απαγόρευαν τους νεωτερισμούς. Οι τραγουδιστές ένιωθαν ελεύθεροι να παραλλάξουν λίγο ή πολύ τις τυπικές διατυπώσεις.